سرویس هنر خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): یکی از پرسشهای کلیدی که همیشه در محافل ادبی و سینمایی مطرح میشود این است: «چرا ایران با وجود داشتن گنجینهای همچون شاهنامه، نتوانسته اثری سینمایی در اندازههای «ارباب حلقهها» یا «هری پاتر» خلق کند؟»، در حالی که آثاری مانند «ارباب حلقهها» سالهاست بهعنوان نمادهای سینمای فانتزی و حماسی شناخته میشوند، شاهنامه با پیشینه غنی و پرمحتوای خود همچنان در مرزهای متون ادبی و کلاسهای درس محصور مانده است. تالکین برای خلق دنیای ارباب حلقهها نهتنها از افسانههای سلتی و اسکاندیناویایی الهام گرفت، بلکه سالها وقت صرف کرد تا دنیایی پیچیده، با جزئیات تاریخی و جغرافیایی دقیق بسازد. این پشتوانه به او این امکان را داد که اثری خلق کند که نهتنها ادبیات بلکه سینمای جهان را تحت تأثیر قرار داد. سوال اینجاست که چرا با وجود اینکه شاهنامه فردوسی یکی از بزرگترین آثار حماسی جهان است، چنین اقتباسهایی در سینمای ایران شکل نگرفته است؟ نخستین پاسخ میتواند به نگاه فرهنگی و سیاسی بازگردد. در بسیاری از مواقع، در فضای فرهنگی ایران ناسیونالیسم و توجه به میراث ادبی ملی با برخی از جریانهای سیاسی در تضاد دیده میشود. در حالی که شاهنامه به عنوان یک اثر بزرگ ملی و هویتی برای ایرانیان شناخته میشود، در برخی محافل این تصور وجود دارد که تمرکز بر آن ممکن است با برخی از ارزشهای انقلابی در تضاد باشد.
این در حالی است که در سایر نقاط جهان، آثار ادبی و اسطورهای همواره بهعنوان بخشی از هویت ملی و فرهنگی مورد استفاده قرار گرفته و اقتباسهای سینمایی قدرتمندی از آنها ساخته شده است. دومین نکته به زیرساختهای سینمایی ایران بازمیگردد. ساخت اثری در اندازههای «ارباب حلقهها» نیازمند سرمایهگذاری عظیم، تیمهای تخصصی و تکنولوژی پیشرفته است. هر چند سینمای ایران در حوزههای مختلفی موفقیتهایی به دست آورده، اما در زمینه سینمای فانتزی و حماسی، هنوز فاصله زیادی با استانداردهای جهانی دارد. شاهنامه پر از داستانهایی است که هر یک از آنها میتواند بهعنوان پایهای برای خلق دنیایی سینمایی باشد. از جنگهای پهلوانانه رستم گرفته تا افسانههای عاشقانه و خیانتهای تاریخی، این اثر غنی از نظر محتوایی و ساختاری قابلیتهای فراوانی دارد. اما شاید بزرگترین چالش در این حوزه، عدم توجه به پتانسیلهای فرهنگی و هنری شاهنامه باشد. در حالی که آثاری مانند «ارباب حلقهها» و «هری پاتر» به خاطر خلق دنیای پیچیده و جامع، موفقیتهای جهانی را کسب کردهاند، سینمای ایران نیازمند توجه به میراث فرهنگی و ادبی خود است. شاهنامه میتواند بستری برای خلق آثاری باشد که نه تنها در ایران، بلکه در سطح بینالمللی مخاطبان گستردهای پیدا کنند.
در نهایت، شاهنامه فردوسی فقط یک کتاب نیست؛ این اثر یک گنجینه فرهنگی و هویتی است که قابلیتهای بسیاری برای سینما دارد. زمانی که سینمای ایران بتواند به این گنجینه با دیدی نوین و جهانی نگاه کند، احتمالاً شاهد خلق آثاری خواهیم بود که در سطح جهانی مورد توجه قرار گیرند و هویت ایرانی را به بهترین شکل به تصویر بکشند.
فاطمه ارجمندفر در گفتوگو با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) درباره استفاده از هوش مصنوعی برای تولید «درآمدی بر هوش مصنوعی و سینما»، توضیح داد: من از هوش مصنوعی برای نوشتن، عکسهای مورد نیاز و کارهای دیگر، بسیار زیاد استفاده میکنم. درواقع پله اول استفاده از هوش مصنوعی سرچ در گوگل است. هوش مصنوعی طبق اطلاعات داده شده، تدوینی از اطلاعاتی که دارد را در اختیار ما قرار میدهد. در واقع هوش مصنوعی سعی دارد، هرکاری که از هوش انسان برمیآید را انجام بدهد. هوش مصنوعی اطلاعات را تبیین میکند. هوش مصنوعی حتی یک نظر یا پیشنهاد هم نمیدهد. مثلاً اگر بگوید از ایدهای که دادی خوشم نیامده؛ دهها ایده دیگر در موضوع موردنظر به تو ارائه میدهد.
وی درباره پیشرفت انسان در زمینه استفاده از هوش مصنوعی، توضیح داد: من در کتاب، قسمتی را به این موضوع و اینکه چطور میتوانیم از هوش مصنوعی در هر علمی استفاده کنیم اختصاص دادهام. در کشور ما، علومی مانند آموزش، کشاورزی و سینما برای استفاده از هوش مصنوعی از کل دنیا عقب است. البته کشور ما در زمینه استفاده از هوش مصنوعی در شاخه پزشکی پیشرفتهای چشمگیری داشتهاست.
نویسنده کتاب «درآمدی بر هوش مصنوعی و سینما» درباره مراحل مختلف هوش مصنوعی، توضیح داد: مرحله بسیار پایین استفاده از هوش مصنوعی برای گرفتن اطلاعات است. مثلاً در مورد آب و هوا، در مراحل بالاتر فرآیندهایی را دارد که متعلق به هوش انسانی است. یعنی در مورد یک موضوع شاخهبندی میکند، شاخهها را مرتبط کرده و نتیجهگیری میکند. هوش مصنوعی یک نوع درک است. مثلاً وقتی شما درمورد یک موضوع در رشته سینما از هوش مصنوعی کمک میخواهید، پاسخ به گونهای خواهد بود که شما متوجه میشوید؛ باید برای رسیدن به هدفتان در آن موضوع از کجا شروع کنید و به کجا ختم کنید.
وی گفت: هوش مصنوعی نیز مانند دیگر ابزارهایی که در دسترس انسان قرار دارد اگر از آن به درستی استفاده کنیم، مفید است اما اگر از آن استفاده نادرستی انجام دهیم، میتواند خطرناک باشد. برای خود من که هوش مصنوعی بسیار مفید بوده و به من در پژوهشهای هنری کمک کردهاست. تنها موردی که میتوانم در مورد معایب هوش مصنوعی بگویم این است که وقتی هوش مصنوعی به شما ایده یا طرحی میدهد دیگر نمیشود سره را از ناسره تشخیص داد. یعنی نمیدانید این ایده یا این محصول هنری حاصل کار و فکر انسان یا هوش مصنوعی است.
ارجمندفر مطرح کرد: کتاب «درآمدی بر هوش مصنوعی و سینما» برای اولین بار به در نمایشگاه کتاب تهران ۱۴۰۳ عرضه شد. تمام نسخههای محدود این کتاب که برای نمایشگاه کتاب تهران آماده شدهبود و درهمان نمایشگاه بهفروش رسید. انتشارات بنیاد سینمایی فارابی قصد دارد کتاب را در شمارگان بالاتری به بازار نشر عرضه کند.