تکنیک‌های ضروری برای نگهداری طولانی مدت کتاب؛
کتابخانه‌های بزرگ چطور از آرشیو خود مراقبت می‌کنند؟
کتاب‌ها اشیای زیبایی هستند، اما فضای زیادی را اشغال می‌کنند؛ اهالی مطالعه و کتاب‌دوستان جدی باید بدانند چگونه از کتاب‌ها در دراز مدت نگهداری کنند.
سرویس مدیریت کتاب خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): ترکیبی از روش‌های نگهداری خوب و شرایط محیطی مناسب می‌تواند عمر و قابلیت استفاده کتاب‌ها را به میزان قابل‌توجهی افزایش دهد. تمرکز بر شرایط و محیط نگهداری از کتاب‌ها راهی مقرون‌به‌صرفه برای جلوگیری از آسیب‌هایی است که می‌تواند ناشی از گذر زمان و تخریب شیمیایی ساختار کتاب باشد.
چند پیشنهاد برای نگهداری از کتاب:
دما و رطوبت نسبی (rH): محیط خنک (۷۰ درجه فارنهایت یا کمتر) و نسبتاً خشک (۳۰ تا ۵۵ درصد رطوبت نسبی) برای اکثر کتاب‌ها بی‌خطر است. از نگهداری کتاب ها در نزدیکی محیط هایی با دمای بالا مانند دریچه ها و رادیاتورها، به ویژه دمای طولانی مدت گرم و رطوبت بالا اجتناب کنید. این موضوع یکی از مهم‌ترین نکات در افزایش عمر کتاب شما است. همچنین از نوسانات مکرر شدید دما یا رطوبت نیز خودداری کنید. این شرایط، پیری کاغذ و مواد جلد کتاب را کند می‌کند و در عین حال از رشد کپک و فشار فیزیکی روی جلد محافظت می‌کند.
مکان‌های نگهداری کتاب:
اشیا و کتاب‌های با ارزش را در مکان‌هایی با عایق ضعیف یا بدون عایق مانند زیرزمین، اتاق زیر شیروانی یا گاراژ نگهداری نکنید. این مناطق برای نگهداری ایمن مجموعه‌ها نامناسب هستند زیرا معمولاً از لحاظ دما و رطوبت نامناسب هستند و خطر نشت آب و سیل بیشتر است.
قفسه کتاب: تمام قفسه‌ها باید کاملاً صاف باشند و برجستگی‌هایی مانند شکستگی یا میخ نداشته باشند. باید کتابخانه دارای یک سطح جامد و نه مشبک و باریک باشد. همچنین باید کتابخانه خود را مقابل گرد و غبار و آفات بررسی کنید.
سطوح نور: کتاب‌ها باید کمترین میزان نور را داشته باشند و در حالت ایده‌آل، نور مستقیم یا شدید نداشته باشند. سایه‌های پنجره، پرده‌ها یا جعبه‌هایی که از کتاب‌های حساس محافظت می‌کنند، همه گزینه‌هایی هستند که به جلوگیری از آسیب‌دیدگی نور کمک می‌کنند.
نظافت: گردگیری منظم و نظافت منزل مهم است. گرد و غبار نه تنها می‌تواند حاوی ذراتی باشد که کتاب‌ها را تغییر دهد، بلکه آفات و رطوبت هوا را جذب می‌کند که به نوبه خود می‌تواند باعث رشد کپک شود. کتاب‌ها و قفسه‌ها را با دستمال‌ها یا وسایل گردگیری که حاوی هیچ عطر یا مواد شیمیایی دیگری نیستند گردگیری کنید. اگر بتوان مکش خلاء را کاهش داد، می‌توان با یک اتصال شلنگ برس کوچک و نرم روی کتاب‌ها را جاروبرقی کرد.
مهم نیست که کتابخانه شخصی شما مملو از کتاب های ارزشمند یا نسخه‌های محبوب باشد، احتمالاً دارای ارزش احساسی است. بنابراین، کمی زمان بگذارید تا از یک برس نرم استفاده کنید و گرد و غبار را از روی جلدها و صفحات داخلی پاک کنید. در حالی که این مرحله را کامل می کنید، می خواهید صفحات را برای تخم حشرات نیز بررسی کنید.
برای محافظت از کتاب‌های خود در برابر حشرات، از اسپری دفع کننده حشرات استفاده نکنید. مواد شیمیایی موجود در این دافع‌ها می‌توانند حتی برای مجموعه مضرتر باشند. تمام آثار تخم حشرات یا لارو را با احتیاط پاک کنید و از بین ببرید تا مجموعه خود را قبل از نگهداری به بهترین شکل تقویت کنید.
نگهداری کتاب‌ها در قفسه
برای اکثر کتاب‌ها، نگهداری در قفسه قابل قبول است، اما تکنیک مهم است. برخی از عواملی که در قفسه‌بندی کتاب‌ها باید در نظر گرفته شوند عبارتند از:
اندازه: کتاب‌هایی با اندازه‌های مشابه را کنار هم قرار دهید، به طوری که جلدها توسط کتاب های مجاور در هر طرف حمایت شوند. مجموعه خود را بر اساس حروف الفبا مرتب کنید. در هر صورت، هنگام بسته‌بندی کتاب‌های خود در جعبه‌های بایگانی یا ظروف ذخیره‌سازی دیگری، نباید آنها را خیلی محکم در کنار هم قرار دهید. بسته‌بندی خیلی شل نیز می‌تواند منجر به مشکلاتی شود.
جهت: کتاب‌های قفسه‌بندی شده را به صورت عمودی نگه دارید. کتاب‌ها نباید متمایل شوند. در صورت لزوم از انتهای کتاب پشتیبانی کنید تا از خم شدن یا افتادن کتاب جلوگیری کنید.
کتاب‌های بزرگ: کتاب‌های خیلی بزرگ که نمی‌توانند به‌طور عمودی بایستند، می‌توانند به‌صورت صاف و افقی نگهداری شوند و به‌طور کامل توسط قفسه زیر آنها حمایت شوند. اگر کتاب باید به صورت عمودی قفسه بندی شود، ستون فقرات کتاب را همیشه به سمت پایین روی قفسه قرار دهید. کتاب‌ها را هرگز نباید از بالا نگه داشت. با گذشت زمان، گرانش باعث می‌شود صفحات کتاب شل یا از جلد جدا شود.
کتاب‌های آسیب‌دیده یا شکننده: اگر ساختار کتاب ناپایدار باشد یا بخش‌هایی را در چند قطعه کنار هم نگه دارد، نگهداری آن در یک ظرف یا یک تکیه‌گاه، اغلب موثر است. همچنین یک کتاب کپک‌زده می‌تواند به کل مجموعه آسیب برساند. کپک می‌تواند به سرعت پخش شود؛ در صورت مشاهده آن کتاب را جدا کنید.
انواع محیط نگهداری کتاب
کتاب‌هایی که کمیاب یا شکننده هستند باید در محیط مناسبی نگهداری شوند. محفظه نگهداری معمولاً برای این کتاب ها در نظر گرفته می‌شود که از کتاب در برابر عوامل محیطی محافظت می‌کند. این‌ها انواع متداول محفظه‌هایی هستند که برای نگهداری کتاب مناسب هستند:
پوشه‌های کاغذی می‌توانند برای موارد شل مانند تکه‌های کاغذی بریده مفید باشند. اقلام شکننده باید به صورت جداگانه نگهداری شوند. پوشه‌ها می‌توانند چندین بخش داشته باشند، اما مهم است که پوشه‌ها را بیش از حد پر نکنید. از استفاده از روزنامه یا کیسه های پلاستیکی خودداری کنید. روزنامه اسیدی است و کیسه‌های پلاستیکی رطوبت را در داخل حبس می‌کند و کتابخانه ارزشمند شما را تهدید می‌کند.
کاغذهای محافظ از جنس پلی استر شفاف را می‌توان برای نگهداری از برش ها و کاغذها نیز استفاده کرد یا می‌توان از آنها برای ایجاد محافظ کتاب استفاده کرد. توجه داشته باشید که کاغذهای محافظ پلی استر می‌توانند وزن و حجم قابل توجهی را در هنگام استفاده بر روی بسیاری از اقلام اضافه کنند و دارای بار اصطکاک ثابتی هستند که می‌تواند به روزنامه‌های شکننده آسیب برساند. محفظه‌های حمایتی شامل جعبه‌هایی با اندازه استاندارد یا سفارشی که می‌توان از بسیاری از کتاب‌ها حفاظت کرد.
برای بایگانی و برچسب گذاری از مواد بدون اسید و بدون لیگنین استفاده کنید: جعبه‌ها و مواد مبتنی بر کاغذ باید بدون اسید و لیگنین برچسب‌گذاری شوند. لیگنین جزء طبیعی اکثر کاغذها است و هنگامی که شروع به تجزیه شدن اجزای اسیدی می‌کند می‌تواند به کتاب و کاغذ منتقل شده و باعث خراب شدن آن شود.
بافر: برای اکثر کتاب‌ها، محفظه ذخیره‌سازی با بافر قلیایی ترجیح داده می‌شود. بافر محلولی است که به خنثی کردن اسیدهایی که ممکن است در طول زمان در کتاب‌ها تشکیل شوند کمک می‌کند. پلاستیک: مواد پلاستیکی برای نگهداری از کتاب‌ها باید از پلاستیک‌های شیمیایی پایدار و بدون هیچ گونه مواد افزودنی ساخته شوند. این مورد شامل پلی استر، پلی اتیلن، پلی پروپیلن، پلی کربنات و اکریلیک است.
مترجم: بهاره گل‌پرور
