به مناسبت روز جهانی کتاب کودک؛
کودکان را به رسمیت بشناسیم
دوم آوریل، زادروز هانس کریستین اندرسن به عنوان روز جهانی کتاب کودک نام‌گذاری شده، اما این مناسبت در ایران چندان مورد توجه قرار نمی‌گیرد.
خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - زهره نیلی: دوم آوریل برابر با سیزدهم فروردین، زادروز هانس کریستین اندرسن، خالق قصه‌های ماندگاری چون «دخترک کبریت فروش» و «جوجه اردک زشت» است. سال ۱۹۶۷، «یلا لپمن»، پایه‌گذار کتابخانه بین‌المللی مونیخ و دفتر بین‌المللی کتاب برای نسل جوان پیشنهاد کرد روزی به نام «روز جهانی کتاب کودک» تعیین شود؛ با پیشنهاد او موافقت کردند و دومین روز از ماه آوریل را به این روز اختصاص دادند.
اما این همه ماجرا نبود؛ بلکه جایزه‌ای هم به نام این قصه‌پرداز و نویسنده مطرح دانمارکی بنیان گذاشته شد. جایزه هانس کریستین اندرسن هر دو سال یک بار به مجموعه آثار یک نویسنده یا تصویرگر داده می‌شود. تاکنون هوشنگ مرادی کرمانی، احمدرضا احمدی، فرهاد حسن‌زاده، محمدرضا یوسفی و محمدهادی محمدی در بخش نویسندگی و نسرین خسروی، محمدعلی بنی‌اسدی و پژمان رحیمی‌زاده در بخش تصویرگری نامزد دریافت این جایزه شده‌اند. جایزه‌ای که آن را «نوبل کوچک» هم می‌دانند اما تنها فرشید مثقالی، تصویرگر «ماهی سیاه کوچولو»، «عمو نوروز» و «پسرک چشم آبی» توانسته این جایزه را از آن خود کند.
چرا نویسندگان ایرانی نتوانسته‌اند برنده جایزه اندرسن باشند؟ اصلاً چرا ادبیات کودک و نوجوان ما نتوانسته توجه مخاطب جهانی را به خود جلب کند؟ این به محدودیت زبان فارسی و ترجمه نشدن یا برگردان‌های ضعیف آثار نویسنده‌های ایرانی برمی‌گردد؟ علت این مساله را باید در ضعف تالیف جست‌وجو کرد یا عوامل دیگر بر آن تاثیر می‌گذارند؟
بعضی معتقدند زبان فارسی در مقایسه با زبان‌هایی مثل انگلیسی، محدوده جغرافیایی کوچک‌تری را دربرمی‌گیرد و این مساله، قطعاً روی جهانی شدن کتاب‌های ما تأثیر می‌گذارد. طبیعی است کتابی که به فارسی نوشته شده، در گام نخست، تنها برای فارسی‌زبانان قابل‌فهم است. از این‌رو ترجمه آثار برتر ایرانی به زبان‌های دیگر، ضرورتی است که باید به آن توجه شود زیرا ترجمه، اگر هدفمند و حرفه‌ای باشد می‌تواند به جهانی شدن کتاب‌های کودک و نوجوان ایرانی کمک کند.
کیفیت ترجمه، انتخاب زبان هدف، همکاری با ناشران بین‌المللی و بازاریابی مناسب از جمله عواملی است که موجب موفقیت کتاب‌های کودک و نوجوان ایرانی در بازارهای جهانی می‌شود و روشن است که دستیابی به این موارد از عهده و توان اقتصادی ناشران خصوصی خارج است و لازم است زمینه‌های رسیدن به این مهم از سوی متولیان فرهنگی و ناشران دولتی فراهم شود. به عبارتی وزارت فرهنگ و ارشاد و ناشران دولتی باید همت کنند و به دور از نگاه‌ها و تفکرات ایدئولوژیک و سلیقه‌ای به ترجمه آثار برتر ایرانی به زبان‌های دیگر توجه کنند.
برخی دیگر از فعالان و پدیدآورندگان کتاب کودک و نوجوان به نقش مهم آژانس‌های ادبی در جهانی شدن ادبیات کودک و نوجوان ایران اشاره می‌کنند و آژانس‌های ادبی را پل ارتباطی میان نویسندگان، تصویرگران، ناشران و بازارهای بین‌المللی می‌دانند که می‌توانند تأثیر بزرگی در جهانی شدن آثار داشته باشند. چراکه یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های نویسندگان و حتی تصویرگران ایرانی، دسترسی محدود به ناشران خارجی است. آژانس‌های ادبی از طریق شبکه‌های ارتباطی خود می‌توانند کتاب‌های کودک و نوجوان ایرانی را به ناشران بین‌المللی معرفی کرده و با شناختی که از بازار جهانی دارند، کتاب‌ها را به درستی انتخاب و ترجمه کنند. همچنین این امکان را برای تصویرگران ایرانی فراهم می‌کنند تا با ناشران خارجی همکاری کنند. همچنین شانس حضور در جشنواره‌های مختلف و کسب جایزه‌های متعدد جهانی را بیشتر و هموارتر می‌کنند.
اما از دیرباز تاکنون، یکی از اصلی‌ترین شرایط برای جهانی شدن ادبیات کودک و نوجوان ایران به رسمیت شناختن قانون کپی‌رایت بوده و هست. کپی‌رایت، یک‌جور مبادله است. دو کشور، کتاب‌های خود را با یکدیگر رد و بدل می‌کنند و در این داد و ستد با سلیقه یکدیگر آشنا می‌شوند. تا زمانی که ما قانون کپی‌رایت را نپذیریم، راه به جایی نمی‌بریم و نمی‌توانیم با مردم جهان، ارتباط درست، محترمانه و قانونمندی داشته باشیم و از دلایل جهانی نشدن ادبیات کودک و نوجوان خود بگوییم.
امروز دوم آوریل برابر با ۱۳ فروردین، روز طبیعت و البته روز جهانی کتاب کودک است. کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان که مهم‌ترین نهاد فرهنگی مرتبط با این گروه سنی است، چه برنامه خاصی برای این روز تدارک دیده؟ انجمن نویسندگان و تصویرگران کودک و نوجوان چه رویداد ویژه‌ای برگزار کرده‌اند؟ صداوسیما، در تمام این سال‌ها، چند برنامه تأثیرگذار برای ترویج کتابخوانی ساخته؟ چند فیلم یا پویانمایی جذاب بر اساس قصه‌های ایرانی تولید شده؟ شورای کتاب کودک به عنوان نماینده دفتر بین‌المللی کتاب برای نسل جوان در ایران، جز ترجمه و انتشار پیام و پوستر روز جهانی کتاب کودک، چه کرده است؟
همه این پرسش‌ها ما را به یک پاسخ روشن می‌رساند. روز جهانی کتاب کودک در ایران گم شده و انگار زمان آن نرسیده تا دست از شعار دادن برداریم و کودکی را به رسمیت بشناسیم.
