یکی از نامزدان نهایی جایزه جلال در گفت‌وگو با ایبنا:
نیازمند نقشه راه مشخصی برای ادبیات کشورمان هستیم
احمد شاکری، از نامزدان نهایی هفدهمین دوره جایزه ادبی جلال آل احمد گفت: آنچه موفقیت جشنواره-های ادبی را تضمین می کند پیوند آنها با دیگر ارکان هندسه معرفتی و شکل گیری یک ترکیب متوازن است؛ این زمانی محقق می شود که نگاه مشرفی کلیت ادبیات را زیر نظر داشته باشد، اقتضائات و نیازهای آنن را بشناسد و نقشه راه مشخصی برای ادبیات در بازه های زمانی کوتاه مدت و بلند مدت ترسیم کند.
سرویس ادبیات خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نجمه شمس: هفدهمین دوره جایزه ادبی جلال آل احمد نیز به ایستگاه پایانی خود نزدیک شده، جایزه‌ای که هدف اصلی از برگزاری آن جریان‌سازی در حوزه ادبیات داستانی و پژوهش‌های ادبی است.
در آستانه برگزاری مراسم اختتامیه این دوره جایزه جلال گفت‌وگویی با احمد شاکری، از نامزدان نهایی جایزه و نویسنده «فلسفه ایده اولیه داستان؛ چیستی، کجایی، مولفه‌ها» داشته‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
به عنوان کلام آغازین لطفاً «فلسفه ایده اولیه داستان؛ چیستی، کجایی، مولفه‌ها» را به اجمال معرفی کنید.
موضوع کتاب «فلسفه ایده اولیه داستان؛ چیستی، کجایی، مولفه‌ها»، به عنوان هیئت ترکیبیۀ کمینۀ؛ «روایت داستانی» است. ایده اولیه با مصطلحات فراوان آن در ادبیات و هنر موضوعی نام‌آشنا است، اما بیش از آنکه وضعی برای تاملات عقلی و فلسفی باشد، موضوعی برای کنشگری آفرینشی و خلاقانه به حساب آمده است. خاستگاه، اسباب ظهور و پیدایش، الزامات نگارش و آثار و ثمرات عملی و علمی کتاب «فلسفه ایده اولیه داستان؛ چیستی، کجایی، مولفه‌ها»، در اصالت یافتگی آفرینش و عمل‌گرایی در مواجهه با جوانب و ارکان و ابزارهای روایت است که موجب شده با این پرسش فلسفی از ماهیت امور مواجه شود که چرا در سایه توجه کاربردی و تولید محور به محاق رفته است. من با این فرض اولیه که ادبیات داستانی کشور، به خصوص ادبیات پس از پیروزی انقلاب اسلامی، وارد مرحله نوزایی و تغییر و تحول شده و در مرحله گذار از تجربه ابتدایی به سمت اسلوب و صورت آرمانی است - رویکرد «پیشینی» را در پژوهش فلسفه ایده اولیه برگزیده است. از این مجزا، ایده اولیه متوقع را، به مثابه امر مفروض و موجود ذهنی برای شکل مطلوب ادبیات داستانی معیار، واکاوی کرده‌ام. این موضوع اولاً از عِداد مقولات ساختاری است که به تبیین کلان بافت‌ها در روایت می‌پردازد. بنابراین، تعیین ماهیت، واکاوی و دسته‌بندی خصایص ایده اولیه گامی نخست در جهت ورود به چیستی بطون روایت و جوانب و لایه‌های آن خواهد بود. از این منظر فلسفۀ ایده اولیه خود یکی از موضوعات اساسی در نیل به فلسفه روایت و پس از آن فلسفه ادبیات داستانی انقلاب اسلامی است.
انگیزه شما از نگارش این اثر چه بوده است؟
ادبیات داستانی در دوره پس از پیروزی انقلاب اسلامی مراتب و مراحلی از مسئله‌مندی را طی کرده است. این مراتب نتیجه درک تفصیلی از هدف ادبیات داستانی در این دوره و لوازم آن است. آگاهی پدید آمده در حوزه ادبیات داستانی مبنی بر اینکه ادبیات داستانی ایران برای جهانی شدن باید بومی شده و ریشه‌ها و خاستگاه‌های فرهنگی و اجتماعی خود را بشناسد، ادبیات را متوجه کنکاش در ماهیت داستان نوین با مبانی فکری و فرهنگی خود ساخت. گمان اینکه می‌توان بدون درک زیست بوم ایران اسلامی و تراث علمی آن و تنها با تاکید و تکیه بر مبانی علمی ترجمه‌ای کاری شگرف را رقم زد، واقع‌بینانه نیست. ما قادر نخواهیم بود ظرفیت عظیم ادبیات داستانی و روایی را به خدمت بگیریم مگر آنکه در حوزه علم و عمل به صورت متوازنی دست به تولید علمی و آفرینشی بزنیم. ورود به حوزه فلسفه مضاف داستان در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در راستای هدف پیش گفته انجام شد. اینکه بتوان با نگاه فلسفی عناصر و ارکان ادبیات داستانی را بازشناسی کرده و ظرفیت‌های آن را تبیین کرد. در همین راستا پژوهش فلسفه داستان داستان توسط من تولید و منتشر شد و کتاب «فلسفه ایده اولیه داستان» در حقیقت دومین گام در حوزه شناخت عناصر داستانی است.
منظور از ایده اولیه در داستان چیست؟
ایده اولیه و معادل‌های رایج آن از جمله سوژه، فکر اولیه و مایه داستان، در حقیقت کوچکترین صورت ترکیبی داستان و به مثابه نوار ژنوم در یک سیستم حیاتی است. ایده اولیه نه تنها در داستان که تقریباً در تمامی هنرهای روایی خلاق مطرح است و جزو اصلی آفرینش‌های روایی قرار دارد. با این وجود تاملات نظری پیرامون این موضوع چندان شکل نگرفته است. در منابع آموزشی تالیفی فارسی تنها دو کتاب کم حجم آموزشی توسط استادان حجوانی و سرشار در سال‌ها پیش تولید شده و در منابع ترجمه‌ای نیز به صورت خاص هیچ کتاب ترجمه‌ای مستقلی در این باره معرفی نشده است. این در حالی است که با وجود بساطت ایده اولیه، کارایی و کارامدی مهمی برای این جنبه از داستان چه در روند آموزشی، آفرینشی و نقد ادبی وجود دارد. فلسفه ایده اولیه داستان را باید نخستین اثر مفصل و تئوری‌پردازانه‌ای دانست که به جامعه ادبی و هنری معرفی شده است. در این پژوهش علاوه بر روش‌شناسی استخراج ایده اولیه از متن روایی، ۱۴۰ مولفه برای ایده شناسایی شده است.
این کتاب به نظر خود شما از نظر سبک نگارش و محتوا چه امتیاز خاصی بر سایر کتاب‌ها دارد؟
پاسخ این پرسش را مخاطبان این کتاب و اهالی نظر باید بیان کنند اما تلاش من بر آن بوده تا روش عقلی برگرفته از بحث‌های فلسفه مضاف را در این کتاب دنبال کنم. اموری چون چیستی ایده اولیه، غایت ایده اولیه، اجزا و عناصر سازنده ایده اولیه، روش بیان ایده اولیه، مولفه‌های ایده اولیه و نسبت و مناسبت ایده اولیه با دیگر عناصر و ارکان داستان از جمله این توجه‌ها هستند. در حقیقت این همان روشی است که در کتاب «فلسفه داستان داستان» دنبال کردم و امیدوارم دفتر سوم از این مجموعه با عنوان «فلسفه نمایش در داستان» به زودی منتشر شود. فلسفه ایده اولیه فارغ از محتوایی که ارائه کرده معرفی روشی برای تامل در ماهیت داستان و عناصر و اجزای آن است؛ روشی که می‌توان بر اساس آن منظومه‌ای از بحث‌های فلسفی را درباره عناصر داستان دنبال کرد و در نهایت به نظریه ادبی انقلاب اسلامی تقریب جست.
جایزه جلال تا چه اندازه توانسته در ارتقای وضعیت ادبیات معاصر تاثیرگذار باشد؟
تاثیر جایزه جلال و اینکه تا چه میزان اهداف مفروض خود را محقق کرده نیازمند تحقیق است. شایسته‌ترین مرجع برای چنین بررسی مجموعه برگزارکننده آن است و بدون برآورد میزان موفقیت‌ها و علل شکست‌ها و ناکامی‌ها راه اصلاح گشوده نخواهد شد. به صورت اجمالی باید توجه داشت ادبیات یک کل به هم پیوسته است. از این کل به عنوان هندسه معرفتی ادبیات یاد می‌شود. در درجه اول هر کنش یا فعالیت یا برنامه‌ای باید ناظر بر این کلیت باشد چراکه با ناقص ماندن کلیت حتی در صورت اصلاح یک جزو تاثیر قابل‌توجهی اصلاحی حاصل نخواهد شد. جوایز ادبی و جایزه ادبی جلال ال احمد نیز یک برنامه در ذیل رکن تبلیغ از میان دوازده رکن هندسه معرفتی ادبیات است. آنچه موفقیت جشنواره‌های ادبی را تضمین می‌کند پیوند آنها با دیگر ارکان هندسه معرفتی و شکل گیری یک ترکیب متوازن است. این زمانی محقق می‌شود که نگاه مشرفی کلیت ادبیات را زیر نظر داشته باشد، اقتضائات و نیازهای آن را بشناسد، توان کنونی ادبیات را بازشناسی کند و نقشه راه مشخصی برای ادبیات در بازه های زمانی کوتاه‌مدت و بلندمدت ترسیم کند. تنها در این صورت است که جایزه‌های ادبی می‌توانند به عنوان یک حلقه رابط میان حلقات دیگر و شکل‌دهنده زنجیره ادبیات باشند و قادرند امتداد یافته و جریان‌های ادبی را تاسیس یا تقویت کنند. دست‌یابی به چنین شناخت و نقطه بلندی، در گیرودار روند عادی و متداول برنامه‌های ادبی ممکن نیست. مجموعه یا هیئت اندیشه‌ورزی باید فارغ از روال‌های موجود درباره حرکت کلی ادبیات به‌ویژه ادبیات داستانی در کشور تامل کنند و عقل جمعی را در حل معضلات آن به خدمت بگیرند.
به گزارش ایبنا، احمد شاکری متولد ۱۳۵۳ در تهران، نویسنده و از منتقدان جدی ادبیات داستانی‌ای است که به نام ادبیات انقلابی منتشر می‌شود. او جریان‌های ادبی مختلف در ایران را با جدیت رصد و نقد می‌کند. شاکری در چندین جشنواره مختلف، به عنوان داور حضور داشته‌است. او استادیار گروه ادبیات اندیشه پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، عضو شورای سردبیری ماهنامه ادبیات داستانی، عضو و هیات مدیره انجمن قلم ایران و عضو هیئت علمی گروه ادبیات اندیشه پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی نیز هست.
