به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست تخصصی «آیا هوش مصنوعی میتواند ادبیات تولید کند؟» با حضور امیرحسین ثقةالاسلام، احسان رضایی و حسام آبنوس، چهارشنبه (۲۳ آبان ۱۴۰۳) و همزمان با نخستین روز از هفته کتاب در سرای اهل قلم برگزار شد.
نگرانیها درباره تولید ادبیات توسط ماشینها
احسان رضایی، داستاننویس و منتقد ادبی در این نشست به نگرانیهای موجود درباره تولید ادبیات توسط هوش مصنوعی اشاره کرد و گفت: احتمالاً ماشینهایی که داستان مینویسند یا شعر میگویند، زیاد خواهند بود، اما آیا این آثار میتوانند به پای شاهکارهایی مانند حافظ و شکسپیر برسند؟
وی افزود: زبان همیشه یک موجود زنده است که واژههای جدید میسازد یا واژههایی از زبانهای دیگر میگیرد. یکی از معیارهای ادبیات و نویسندگی این است که نویسنده پیشنهادهای زبانی جدیدی ارائه دهد که هوش مصنوعی در این زمینه نمیتواند جایگزین خلاقیت نویسنده شود.
او تأکید کرد: ما باید در نظر داشته باشیم که ماشینها قادر به تولید ادبیات خواهند بود، اما احتمال تکرار شاهکارها وجود ندارد.
این منتقد ادبی با اشاره به اینکه انسان همواره در برابر تغییرات و فناوریهای نوین مقاومت داشته است، گفت: هوش مصنوعی واقعاً مسئله نگرانکنندهای در حوزه نویسندگی محسوب نمیشود، بلکه میتواند به عنوان مکمل خوب و کمککننده به نویسندگان عمل کند.
رضایی ادامه داد: در حال حاضر، ماشینها میتوانند داستانهایی برای سرگرمی و فیلمنامهها تولید کنند. به عنوان نمونه، امسال یکی از جوایز معتبر ادبی ژاپن به اثر یک نویسنده که با کمک هوش مصنوعی نوشته شده بود، اعطا شد. این موضوع بحثهایی هم درباره اعتبار این جایزه ایجاد کرد.
روند رو به رشد هوش مصنوعی در ادبیات
امیرحسین ثقهالاسلامی، مشاور و مدرس بازاریابی نیز در این نشست به روند سریع پیشرفت هوش مصنوعی اشاره کرد و گفت: نسخههای جدید هوش مصنوعی با سرعتی بیسابقه در حال توسعه هستند. برای مثال، نسخه ۳.۵ این نرمافزار تنها یک سال بعد از نسخه قبلی منتشر شد و گفته میشود که معادل یک دانشجوی دکتری است.
وی افزود: در یک مطالعه در ایران، از دانشآموزان خواسته شد تا ۱۰ اپلیکیشن پرکاربرد بنویسند و ۷۰ درصد آنها از هوش مصنوعی استفاده کردند. این نشاندهنده پیشرفت نسل آلفا در آشنایی با تکنولوژی است.
پیشرفتهای هوش مصنوعی در تولید محتوا و تعامل با زبان فارسی
ثقهالاسلامی با اشاره به اینکه در سالهای اخیر، هوش مصنوعی بهویژه در زمینه تولید آثار ادبی و محتوای متنی، پیشرفتهای چشمگیری داشته است گفت: این تکنولوژی اکنون قادر است ساختارهای دستوری و روایتی را به خوبی تحلیل کرده و بازسازی کند. به طور خاص، توانایی هوش مصنوعی در فهم و تولید متن به زبان فارسی به طرز قابل توجهی بهبود یافته است.
وی ادامه داد: نسخههای جدید هوش مصنوعی به کاربران این امکان را میدهند که بهصورت آنی و در کمتر از ۳ثانیه با این سیستمها به زبان فارسی شیوا ارتباط برقرار کنند. این در حالی است که در نسخههای قبلی، لهجه و بیان آنها به زبانهای دیگر مانند پشتو نزدیکتر بود.
این مشاور و مدرس بازاریابی و برندینگ در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به سرعت تحولات تکنولوژیکی هوش مصنوعی گفت: تحولات پر سرعت سالهای اخیر در هوش مصنوعی نشاندهنده یک تغییر بزرگ در این عرصه و تواناییهای آن در تولید محتوای ادبی و کاربردی هستند که میتوانند به کاربران کمک کنند تا نتایج بهتری را در پروژههای خود کسب کنند.
در پایان این نشست هر دو کارشناس بر اهمیت همکاری بین انسان و هوش مصنوعی تاکید و بیان کردند که هوش مصنوعی باید به عنوان ابزاری برای تسهیل خلاقیت انسانی مورد استفاده قرار گیرد.
سرویس مدیریت کتاب خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): دو سال پیش، هفتهنامه پابلیشرز گزارشی را منتشر کرد که در آن پایگاه دادهای از ۱۳۰۰ استارتآپ انتشاراتی را تجزیه و تحلیل میکرد و تقریباً همگی آنها از زمانی که «آمازون کیندل» تاسیس شد، یعنی ۱۵ سال پیش ایجاد شده بودند. در ۲۰ نوامبر ۲۰۲۲، «اوپن ای آی» از «چت جیپیتی» رونمایی کرد و از آن زمان تعداد استارتآپهای جدید افزایش یافته است.
تاد مکلروی، نویسنده، تحلیلگر در حوزه نشر دیجیتال و معاون سردبیر هفتهنامه پابلیشرز، میگوید: «در طول دو سال گذشته، شاهد ایجاد تقریباً ۳۲۰ استارتآپ بودهایم که تقریباً همگی مرتبط با هوش مصنوعی بودهاند. از ماه اکتبر، پایگاه داده درحال حاضر شامل هزار و ۷۶۳ شرکت است که از این تعداد هزار و ۱۸۳ شرکت هنوز درحال فعالیت هستند و ۵۸۰ شرکت تعطیل شدهاند.»
پایگاه داده هفتهنامه پابلیشرز شامل عملیات هوش مصنوعی اختصاصی و داخلی سایر شرکتها نمیشود. به طور گسترده اعتقاد بر این است که هر یک از پنج ناشر بزرگ (پنگوئن، اشتبوک، کالینز، سیمون اند شوستر و مک میلان) پروژههای هوش مصنوعی داخلی دارند که به طور محتاطانه از دید پنهان شدهاند.
چرا؟ بدون شک ناشران از هوش مصنوعی داخلی برای سادهسازی کسبوکار خود استفاده میکنند و در اینکه هوش مصنوعی ابزار قدرتمندی است شکی نیست. در عین حال آنها از مدل یادگیری هوش مصنوعی به دلیل نقض حق نسخهبرداری شکایت میکنند، زیرا به اطلاع عموم رسیده است که OpenAI و دیگر شرکتهای هوش مصنوعی از کتابهای منتشر شده بدون مجوز برای آموزش استفاده کردهاند. بهطور گسترده احساس میشود که باید یک مدل جدید برای صدور مجوز محتوای منتشر شده به شرکتهای هوش مصنوعی و اطمینان از پرداخت غرامت ناشران ارائه شود.
ظرفیت OpenAI برای تولید کلمات حرفهای نتیجه داده است؛ از ابتدای اکتبر امسال، ارزش این شرکت ۱۵۷ میلیارد دلار بود و این میزان تقریباً با درآمدی که صنعت چاپ جهانی کتاب در یک سال به دست آورد برابری میکرد. OpenAI در سال جاری ۳.۷ میلیارد دلار فروش پیشبینی کرده است که هر روز به فروش بزرگترین ناشر جهان، «پنگوئن» که ۴.۹۲ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۳ درآمد داشته است، نزدیکتر میشود.
با این حال، این یک معادله کاذب است که درآمد حاصل از هوش مصنوعی همچنان پتانسیل رشد تصاعدی را دارد. انتشار کتاب، حداقل در شکل چاپی آن، اینطور نیست.
از طرف دیگر کتابهای صوتی هنوز هم فضای زیادی برای رشد دارند. همانطور که در افتتاحیه اجلاس بینالمللی ناشران صوتی در سپتامبر مشاهده شد، نوآوری کتابهای صوتی در جریان است و بیشتر آن ناشی از سود شگفتآور سوئد است. به گفته مشاور شرکت کارلو کارنیو (شرکت مشاوره در حوزه نشر در سوئد) در سال ۲۰۲۳، ۶۴ درصد از کل کتابهای فروخته شده در قالب کتاب صوتی بودند.
در میان شرکتهای سوئدی، هیچ بازیکنی بزرگتر از اسپاتیفای وجود ندارد که در اکتبر ۲۰۲۳ وارد بازار کتابهای صوتی انگلیسی زبان شد. این سرویس بسیار محبوب شده است. رابرت تامسون، مدیر عامل شرکت مادر هارپر کالینز، بارها اسپاتیفای را یک «تغییرگر بازی» برای بازار کتابهای صوتی نامیده است و دلیل آن را رشد فروش دو رقمی کتابهای صوتی در شرکت خود عنوان کرده است. اسپاتیفای بر روی نویسندگان مستقل نیز تأثیر میگذارد، زیرا کاربران سرویس Spotify's Findaway Voices برای سازندگان مستقل، حق امتیاز خود را تقریباً دو برابر کردهاند. علاوه بر این، اسپاتیفای - مانند دیگر غول فناوری، تیکتاک، مخاطبان جوانتری را جذب میکند. در این مورد برای پیشبینی کتابهایی که کاربر ممکن است با توجه به عادتهای گوش دادن به موسیقیاش دوست داشته باشد تا آنها را در کنار فهرستهای پخش خود تبلیغ کند، از هوش مصنوعی استفاده میکند.
اما اسپاتیفای تنها مبتکر سوئدی نیست: استوریتل یک «تغییردهنده صدا» مبتنی بر هوش مصنوعی را معرفی کرده است که به کاربر اجازه میدهد راوی را برای یک کتاب صوتی در حال پخش تغییر دهد و Nuanxed از هوش مصنوعی برای تسریع ترجمه ادبی استفاده میکند و کتابها را تنها در چند هفته تحویل میدهد. هر دوی این سرویسها از هوش مصنوعی برای انجام کارهایی استفاده میکنند که معمولاً توسط کارگران انسانی انجام میشود، اما هر شرکت استدلال میکند که در نهایت به رشد بازار کمک میکند؛ بنابراین فرصتهای بیشتر، نه کمتر، برای راویان و مترجمان ایجاد میکند.
اما اینکه آیا چنین است، باید منتظر ماند و دید. یکی از چیزهایی که به نظر قطعی میرسد این است که هوش مصنوعی ابزارهایی را به ناشران میدهد تا کتابهایی را که ممکن است سودآور نباشند، چاپ و ترجمه نکنند؛ اینکه چه کسی در نهایت از این ماجرا سود خواهد برد (افرادی که در موفقیت کتاب نقش داشتهاند یا گروهی از سهامداران بی چهره) در نهایت به مدیریت بستگی دارد.
با این حال یک چیز مسلم است؛ درحالی که هرگونه تغییر مالی متاثر از هوش مصنوعی در انتشارات در مقایسه با تاثیر کلی هوش مصنوعی بر اقتصاد جهانی ناچیز است، ارزش نهایی آنچه که نشر تسهیل میکند (چه چاپی و چه دیجیتال) غیرقابل توصیف باقی میماند.
مترجم: بهاره گلپرور